ՄԱԴՐԻԴՅԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔՆԵՐԸ ԵՆԹԱԿԱ ԵՆ ՄԵՐԺՄԱՆ

Համահայկական Ազգային Համաձայնության հանդես է եկել Արցախի հիմնախնդրի մասին հայտարարությունով :

Վերջերս (2020թ․ ապրիլի 21) Լավրովի «բացահայտումը», որ Արցախյան կարգա-վորման գործընթացի շրջանակում կողմերը ստորագրել են հակամարտության լուծ­ման փուլային տարբերակը, իրարանցում առաջացրեց հայ հասարակության շրջա­նում ու մեղադրանքներ հնչեցին ՀՀ վարչապետի ու ՀՀ ԱԳ նախարարի հասցեին՝ այդ փաստը թաքցնելու համար: Սակայն այդ մեղադրանքներում ու դրանց մեկնաբանու­թյուններում շեշտը դրվում է «փուլային» բառի ու դրանով պայմանավորված լուծման, այսինքն՝ առաջին հերթին ազատագրած տարածքները թշնամուն հանձնելու «դավա­դըրության» վրա: Տպավորություն է ստեղծվում, որ խոսքը գնում է ոչ թե տարածքները հանձնելու կամ չհանձնելու շուրջ, այլ դրանք փուլային կամ փաթեթային ընթացակար­գով հանձ­նելու մասին: Հայտնի է, որ երկու տարբերակների հիմքում ՄԱԴՐԻԴՅԱՆ ՍԿԶԲՈՒՆՔ­ՆԵՐՆ են (որին համաձայնվել են հակամարտող երկու պետությունների իրար հաջոր­դած ղեկավարները), որոնցում առանցքային սկզբունքը ազատագրած տա­րածքների հանձնումն է Ադրբեջանին:

Մյուս 5 սկզբունքներն ածանցյալ են: Մաս­նավո­րապես, այդ սկզբունքներից մեկն ընդունված է կոչել «ինքնորոշման իրավուքի սկըզ­բունք»: Սակայն զավեշտականն այն է, որ այդպիսի սկզբունք Մադրիդյան փաս­տաթղ­թում չկա: Պար­զապես սկզբունքներից մեկը սահմանված է՝ «Լեռնային Ղարա­բաղի վերջնական իրա­վական կարգավիճակի հետագա սահմանում իրավականորեն պար­տադիր կամար­տահայտման միջոցով», կամ ռուսերեն՝ «Օпределение в будущем окон­чательного пра­вового статуса Нагорного Карабаха на основе юридически обязатель­ного волеизъявле­ния»: Փաստորեն խոսքը գնում է ոչ թե ինքնորոշման իրավունքի, այլ «կա­մարտահայ­տության իրավունքի» մասին (право волеизъявления):

Ընթերցելով «Մադրիդյան սկզբունքների» թե՛ կրճատ, թե՛ամբողջական տեքստը, ակնհայտ է դառնում, որ այն իր բոլոր կետերով՝ թե՛ փաթեթային ընթերցմամբ, թե՛ փու­լային, hայկական կողմի կապիտուլյացիան հաստատող փաստաթուղթ է: ՈՒստի «Մադրիդյան սկզբունքների» հիմքով որևէ մակարդակում բանակցություններ վարելը դավադրություն ու դավաճանություն է, հետևաբար Մադրիդյան սկզբունքները ենթա­կա են մերժման:

Երբ խոսք է գնում «Արցախի շուրջ» բանակցությունների մասին, վկայակոչվում են երկու իրարամերժ դրույթներ՝ «տարածքային ամբողջականությունը» և «ժողովրդների կամ ազգերի ինքնորոշման իրավունքը»՝ որպես «միջազգային իրավունքի» դրսևորում­ներ: Սակայն եթե իրերը կոչենք իրենց անուններով, ապա «տարածքային ամբողջակա­նությունը» սոսկ միջպետական պայմանավորվածություն է ու իրավունքի հետ որևէ առնչու­թյուն չունի, առավել ևս՝ «միջազգային իրավունքի»: «Ժողովրդների կամ ազգերի ինքնո­րոշման իրավունքը» բնական իրավունք է և որպես այդպիսին ապացուցման կամ հիմնավորման կարիք չունի: Այն ծագում է բնականորեն, մարդու լույս աշխարհ գալով և, այս կամ այն ժողովրդի բռնությանը չենթարկվելու ու ազատության տենչով: Այստե­ղից հետևում է, որ այդ երկու սկզբունքներն անհամադրելի են ու չեն կարող բա­նակցու­թյան առարկա լինել:

Ինքնորոշման իրավունքի առումով առաջանում է դրա կենսա­գործման խնդիրը՝ եթե փորձ է արվում այն կենսագործել այս կամ այլ պե­տության ներսում, ապա տարածքային ամբողջականության պետական շահի հետ բա­խումն ակնհայտ է ու անխուսափելի: Ինքնորոշման իրավունքով ազգային փոքրա­մասնու­թյան կամքի արտահայտման դեմ պետության հակազդման ռեսուրսը անհամե­մատ հզոր է ու պետությունն իրեն հատուկ մեթոդներով կասեցնում է ինքնորոշման իրա­վունքի կենսագործումը՝ ընդհուպ մինչև ինքնորոշման ձգտող ազգի նկատմամբ ցե­ղասպանություն: Փաստորեն «միջպետական առնչությունների դաշտում» խնդիրը ոչ միայն անլուծելի է, այլև խիստ վտանգավոր։ Եվ ինչպես ցույց է տալիս միջպետական հարաբերությունների պատմական փորձը, ազգամիջյան համերաշխության հաստատ­ման համար պետությունը որպես ինստիտուտ պիտանի չէ: Պետության բնույթն այս պարագայում մի՛շտ է եղել բռնության գործարկումն ու պատերազմը, երբ դիվանագի­տությունը որպես «համոզելու» գործիքակազմ սպառել է իրեն: Պատմական փորձը վկայում է, որ ինքնորոշման իրավունքի կենսագործման ուղին ազգային ազատագրա­կան պայքարն է, որի հիմքում մարդու և ազգային էթնոսի գոյապայքարի ու ազատու­թյան բնական իրավունքն է։

Այսպիսով՝

ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆՈՒԹՅՈՒՆԸ կոչ է անում ՀՀ ղեկավա­րությանը մերժել՛ «Մադրիդյան սկզբունքների» հիմքով Արցախյան խնդրի լուծման միջպետական բանակցությունների ներկա ձևաչափը։

Հավելված

ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակում բանակցությունների հիմքում դրված

«Մադրիդյան թարմացված սկզբունքներ»-ը

(համառոտ տարբերակ)

1. Լեռնային Ղարաբաղը շրջապատող տարածքների վերադարձ Ադրբեջանի վերահսկողության տակ,

2. Լեռնային Ղարաբաղի միջանկյալ կարգավիճակ, նրա անվտանգության և ինքնակառավարման երաշխիքների տրամադրումով,

3. Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղին կապող միջանցք,

4. Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակի հետագա սահմանում իրավականորեն պարտադիր կամարտահայտման միջոցով,

5. Ներքին տեղահանված եւ փախստականների` իրենց բնակության նախկին այրերը վերադառնալու իրավունք,

6. Անվտանգության միջազգային երաշխիքներ, որոնք կներառեն նաեւ խաղաղապահ գործունեություն։