Պետությունների ուժային պոտենցիալի բանաձևը

(Նյութ ուսանողների համար)

Իր զարգացման ընթացքում միջազգային հարաբերությունները անցել է երկար պատմական ճանապարհ: Հարյուրամյակների ընթացքում միջազգային հարաբերությունների սկզբնական գործոն կամ էլ զարգացման աղբյուր են հանդիսացել համաշխարհային դաշտում ուժային հարաբերակցությունը: Այդ թվում սկզբնական շրջանից սկսած ընդհուպ մինչև մեր օրերը այս թեմային անհրաժեշտ էր մոտենալ ռազմական ստրատեգիայի տերմինների և հասկացությունների օգնությամբ, այլ կերպ ասած, ուժերի հարաբերակցությունը տանել պետություններում առկա ռազմական պոտենցիալի համադրմամբ: Ինչ վերաբերում է այնպիսի գործոններին, ինչպիսիք են` աշխարհագրական դիրքը, տարածքի մեծությունը, բնակչության թվաքանակը, նաև երկրի տնտեսական ու մշակութային զարգացման աստիճանը, դաշնակիցների առկայությունն ու բացակայությունը, ապա իրենք իրենց ինքնուրույն կարևորությունը չունեին, դիտարկվում էին միայն հենց նույն ռազմական պոտենցիալի վրա իրենց ազդեցության տեսանկյունից և պաշտպանվելու կամ էլ նվաճողական պատերազմներ վարելու կարողությամբ: Առավել հզորները ռազմական հարաբերություններում պահում էին համաձայնություն և (կամ) գործընկերություն (տարբեր պատմական դարաշրջաններում դրանցից եղել են և Պարսկաստանը, և Մակեդոնիան, և Հռոմը, և Հունաստանը, և Եգիպտոսը, և Բաբելոնը, և Ասորեստանը, իսկ նոր ժամանակաշրջանում`Անգլիան, Իսպանիան, Ֆրանսիան, Ռուսաստանը, Գերմանիան , ԱՄՆ-ն և Ճապոնիան), ձևավորում էին համաշխարհային քաղաքական կլիման , շարժողական ուժով ծառայում էին միջազգային հարաբերությունների զարգացմանը:

Շատ գրավական կլիներ մաթեմատիկական բանաձևերի օգնությամբ փորձել գնահատել պետությունների ուժային պոտենցիալը: Միանգամայն, ձեռնարկված ջանքերը միշտ մոտ էին կանգնած լինում և, որպես կանոն, չէին ունենում գործնական իմաստ: Օրինակի համար կարելի է առկա գրականություններում եղած մաթեմատիկական գնահատականների հետ ծրագրավորված կերպով համապատասխանեցնել պետությունների միասնականության հզորությունը: Սկզբում թվարկենք այդ գնահատականի համար նշանակալի աստիճանները. 1.բնակչության թվաքանակը`բթ, 2.երկրի տարածքը`ետ, 3.տնտեսական հզորությունը`տհ, 4.ռազմական հզորությունը`ռհ, 5.բնակչության քաղաքական գրագիտության և հայրենասիրության աստիճանը`քգհ, 6.հուսալի դաշնակիցների առկայությունը`դա, 7.էլիտայի քաղաքական և տեսական աստիճանը`էք:

Այս դեպքում բանաձևը կստանա հետևյալ տեսքը. միասնական ուժը`մու= (բթ+ետ+տհ+ռհ+դա)*(քգհ+էք): Այսինքն` եղած ռեսուրսները բազմապատկվում են բնակչության և էլիտայի ունեցած բարձր բարոյա-քաղաքական որակներին:

Այս մաթեմատիական գնահատականները կարող են օգտագործվել նաև ուսուցման նպատակով: Օրինակ, պատկերացնենք խնդիրներ: Միջազգային ասպարեզում հաճախ պատահում է, որ որոշ սուբյեկտներ փորձում են ուժով խլել այլ սուբյեկտների արժեքները: Գրոհելու գայթակղությունը հատկապես մեծ է, եթե գոյություն ունի թվային գերակշռություն, իսկ հարձակվող օբյեկտը հարուստ է: Առանձին անհատներ կամ խմբեր ագրեսիա ցուցադրելու կամ էլ միասնական հարձակվելու համար կարող են միավորել իրենց ուժերը և ձևավորեն ժամանակավոր կոալիցիա:

Ենթադրենք գործում են հետևյալ կանոնները: Սուբյեկտի ուժը արտահայտվում է թվով, դաշինքի ուժը հավասար է դաշնակիցների ուժի գումարին, իսկ հարստությունը համեմատական է ուժին: A սուբյեկտը հարձակվում է սուբյեկտ B-ի վրա միայն այն դեպքում, եթե նա համոզված է իր հաղթանակի վրա (այսինքն եթե սուբյեկտ A-ն ուժեղ է սուբյեկտ B-ից): Հաղթողները ստանում են պարտվողների հարստությունը, բայց ոչ ուժը: Յուրաքանչյուր սուբյեկտ գործում է եսասիրաբար և փորձում է հարստանալ, խուսափելով պարտությունից: Ուժերի դասավորությունը համարվում է կայուն, եթե ոչ մեկին ձեռնտու չէ սկսել պայքար. օրինակ ` այդ ժամանակ կձևավորվի կոալիցիա, չափազանց ուժեղ, որպեսզի կանխի կոնֆլիկտը, իսկ դաշինքի ստույգությունը կպատասխանի իր անդամներից յուրաքանչյուրի հետաքրքրվածությունից ելնելով:

Քննարկենք 4, 2, 1 ուժերի դասավորությունը: Այսպիսի զուգակցումը անկայուն է, քանի որ սուբյեկտ 4-ը կարող է հաղթել իր հակառակորդներին, անգամ եթե նրանք միավորվեն: Իսկ 4, 2, 1, 1-ի զուգակցումը կայուն է, քանի որ 2, 1 և 1-ը կարող են ձևավորել կոալիցիա, որը կարող է հակահարված տալ 4-ին`ամենահզոր սուբյեկտին: Ավելին, եթե դաշնակիցներից որևէ մեկը մահանա, մյուսները կդատապարտվեն,այդ իսկ պատճառով դաշինքի յուրաքանչյուր անդամ հետաքրքրված է մյուսի գոյությամբ:

Կայուն է արդյոք 5, 4, 4-ի զուգակցությունը: Իսկ ինչ կասեք 5, 4, 3-ի դեպքում: 5, 4, 4-ի դասավորվածությունը անկայուն է, քանի որ երկու 4-երը անկասկած կմիավորվեն և դուրս կգան 5-ի դեմ, կբաժանեն նրա հարստությունը և իրենք էլ կառանձնանան` ստեղծելով 4, 4-ի զուգակցումը, որի մեջ հաղթող չի կարող լինել: Իսկ օրինակ 5, 4, 3-ի փոխդասավորվածությունը կայուն է. ոչ մի սուբյեկտ չի կարող ունենալ անպատիժ հաղթանակելու համոզվածություն: Փորձեք ստեղծել ամենամեծ թվային ուժերի կայուն փոխդասավորություն` արտահայտվող չկրկնվող ընդհանուր թվերով` 21-ից ոչ շատ: Ինչպիսին կլինի արդյունքը, եթե նշենք միանման ուժով սուբյեկտների գոյություն:

Անդրանիկյան Աստղիկ